شهرستان تنکابن

شهرستان تنکابن پنجمین شهرستان بزرگ مازندران است و پرجمعیت‌ترین شهرستان غرب مازندران است. وسعت این شهرستان ۲۱۴۰ کیلومتر است.

این شهرستان مرکز باغ‌های کیوی و پرتقال و چای است. بزرگترین مرکز پروش و صادرکننده انواع گل‌ها و گیاه‌های زیبا و زینتی است. تنکابن با دارا بودن مراکز پرورش ماهی متعدد در شیرود، دوهزار و … قطب پرورش ماهی ایران است و همچنین مرکز تحقیقات ماهیان سردابی کل کشور است.

تنکابن یا شهسوار معروف به پایتخت مرکبات کشور مرکز شهرستان تنکابن بوده و بزرگترین شهر غرب استان مازندران محسوب می‌گردد. این شهر مرکز فرمانداری ویژه تنکابن می‌باشد، جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری ۴۵٬۳۳۸ نفر بوده‌است؛ همچنین جمعیت شهرستان تنکابن بالغ بر ۱۵۳٬۹۴۰ نفر بوده‌است. تنکابن مرکز منطقه محال ثلاث تنکابن در دوران قاجاریه بوده که در دوران پهلوی به نام شهسوار تغییر نام پیدا کرد و پس از انقلاب اسلامی دوباره با نام تنکابن شناخته می‌شود. در دوران صفویه به نام فیض خوانده می‌شده و پیش از آن به نام «دیلم خاصه» شناخته می‌شده‌است. در حال حاضر بیشتر مردم این شهر و استان مازندران با نام «شهسوار» این شهر را می‌شناسند.

خاستگاه نامگذاری

در زبان مازندرانی پسوند بُن به معنی پایینِ می‌باشد و در اسامی مکان‌های زیادی در شمال کشور وجود دارد. در نتیجه تنکابن به معنی پای یا زیر تنکا می‌باشد. درمورد وجه تسمیه تنکابن نظریهٔ دیگری نیز بیان شده، تنکابن یا تنک آب بن یعنی جائیکه جلگه ساحلی دریای کاسپین تنک می‌شود. در زبان مازندرانی تنک به معنی اندک و کم است. آن قسمت از ساحل دریا که اندک از بن کوه فاصله دارد به عبارت دیگر آن قسمت از ساحل دریا که با پهنای کمی از بن آب ظاهر شده‌است تنک آب بن یا تنکابن نامیده شده‌است. البته دلیل دیگری نیز برای فلسفه این نام بیان شه که به علت تابستانهای شرجی و طاقت فرسا و همچنین زمستان تقریباً سرد منطقه و شرایط کشاورزی در این آب و هوا از واژه تن کاه به معنی کاهنده جسم وتن برای تعبیر سختی از تن کاه بن به تنکابن درآمده‌است.

در گذشته غالب ذکر نام این منطقه در طول تاریخ قبل از تنکابن، آمارد و در دوران اسلامی دیلمستان یا دیلم خاصه بوده‌است. ظاهراً نخستین بار در اواخر قرن نهم، مرعشی در تاریخگیلان و دیلمستان از لفظ تنکابن برای این منطقه نام برده‌است. احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا» ــ که اولیاءاللّه آملی در ۷۶۴ آن را در تاریخ رویان ضبط کرده ــ گرفته شده‌است. به نوشته رابینو، تنکابن به معنای «پایین تنکا» است.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان تنکابن یکی از شهرستان‌های استان مازندران از نظر جغرافیایی در ۵۲ درجه و ۵۰ دقیقهٔ درازای خاوری و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ پهنای شمالی و ۲۰ متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد قرار دارد. شهر تنکابن درمسیر راه رشت – چالوس واقع شده و از شمال به دریای مازندران، از خاور به چالوس، از جنوب به سلسله جبال البرز و از باختر به شهرستان رامسر محدود می‌شود. براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۱ مساحت این شهرستان بالغ بر ۲۱۴۰ کیلومتر مربع است. براساس آخرین آمار جمعیتی در سال ۱۳۸۹ جمعیت این شهرستان بالغ بر ۲۰۲۳۷۵ نفر بوده که از این رقم بالغ بر ۴۸۷۳۶ نفر جمعیت مرکز شهرستانتنکابن بوده‌است.

پوشش گیاهی و جانوری تنکابن

پوشش گیاهی تنکابن مشتمل است بر: توسکا، شمشاد، بلوط، مَمْرَز، کرات، لیلکی، چنار، ارار (ایلان)، اربه (خرمالو)، گردو، ازگیل، کنس، زرشک کوهی، سفید پلت، ملج، افرا، راش، ون یا زبان گنجشک، گون، گل گاوزبان و مراتعی برای چرای دام. از جانوران نیز دارای یوزپلنگ (از جانوران در حال انقراض در منطقه)، پلنگ(پلنگ ایرانی بزرگترین گونه پلنگ در جهان است که زیست گاه اصلی در البرز مرکزی و نواحی کوهستانی و جنگلی شهرستان‌های نوشهر، چالوس، تنکابن و رامسر است)، اسبچه خزری، کل (قوچ) ، گرگ (ورگ) ، روباه(رَوایالُص) ، شغال (شال) ، گراز و خوک (خی یا خو) ، خرس، جوجه تیغی (خارپشت)، سمور آبی(شنگ)، فوک خزری (به زبان محلی سگ آبی که تقریباً نسلش در این مناطق دریا منقرض شده‌است)، لاک‌پشت (به زبان محلی آب لاکو که زیست گاه اصلی آن‌ها در رودخانه‌ها می‌باشد)، لُص (نوعی گربه وحشی) و بسیاری دیگر از حیوانات.

و پرندگانی همچون عقاب (دال)، قرقاول (ترنگ طلا)، خوتکا (نوعی پرنده مهاجر شبیه اردک)، قمری، حسن جلویی، اردک هوایی، قِرقی، قوش، کبک، لک لک (عالق یا اندنا)، کولی خوری و انواع بسیار زیادی از دیگر پرندگان است که گاهی حتی آن‌ها زنده گرفته شده و در بازارهای محلی به فروش می‌رسند، در نیمی از سال نیز رودخانه چشمه کیله پذیرای بیش از ۳۰۰۰ کاکایی (مرغ دریایی) می‌باشد که این رودخانه در فصول سرد از مهم‌ترین زیستگاه‌های کاکایی‌ها محسوب می‌شود.

در دریا و رودهای آن انواع ماهی یافت می‌شود، از جمله ازون برون، آزاد (ماهی سالمون که از گرانترین ماهیان شمال کشور است که رودخانه چشمه کیله یکی از پنج رودخانه مهم و شناخته شده در جهان برای تخم ریزی این ماهیان است که هر ساله در فصل تخم ریزی با ایجاد پایگاه ماهیگیری در مسیر رودخانه توسط شیلات مقدار زیادی از این ماهی به دام می‌افتد که تخم آن‌ها برای پرورش به مرکز پرورش آزاد ماهیان کلاردشت فرستاده می‌شود)، سفید، قزل آلا، کفال و کپور، کلمه، کولی، اردک ماهی، زردک (زرد پر)، اسپیلی (نوعی گربه ماهی که از غذاهای اصلی ماهیان خاویار می‌باشد که رودخانه میر شمس الدین-ولی آباد از مهم‌ترین زیستگاه‌های رو به نابودی این ماهی در شمال کشور می‌باشد) و انواع دیگری از ماهیان دریایی.

محصولات مهم زراعی و دامی تنکابن

تنکابن یک شهر کشاورزی است و اقتصاد آن بر پایه کشاورزی قرار دارد به‌طوری‌که از بزرگترین تولیدکنندگان و صادر کنندگان کیوی در کشور ویکی از قطب‌های تولید مرکبات(به ویژه پرتقال) (به‌طوری‌که لقب پایتخت مرکبات کشور را یدک می‌کشد) وخرمالو در کشور است و از بزرگترین تولیدکنندگان عمده برنج و بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده چای مازندران است. محصولات مهم زراعی این شهرستان عبارت است از: برنج، چای (رتبه اول تولید در مازندران)، خرمالو (ازمهمترین تولیدکنندگان کشور)، مرکّبات آن؛ از جمله پرتقال و نارنج (که از تولیدکنندگان مهم در کشوراست) و میوه‌های نو ظهوری مانند کامکوآت (Kumquat)، آووکادو، فیجوآ مشهور است، همچنین کیوی (زمانی ۹۰٪تولیدی کشور)، ازگیل، دارابی، گردو، فندق، گلابی، سیب، آلو و آلوچه، قطره طلا، گندم، جو، لوبیا، باقلی، انواع صیفی و علوفه دامی در آن به عمل می‌آید که بعضی از این میوه‌ها صادر می‌شود. درضمن این شهرستان یکی ازمهمترین تولیدکنندگان گل و گیاه در استان است که سالانه مقدار زیادی ازآن به کشورهای حاشیهٔ دریای خزر و آسیای میانه صادر می‌گردد.

پرورش گاو، گوسفند، بز، گاومیش، اسب و طیور، به ویژه در میان بند، از مشاغل روستایی آنجاست. واحدهای صنعتی پرورش دام و طیور نیز در آنجا فعالیت دارند، همچنین تعدادی از بزرگترین مراکز کشتار و بسته‌بندی مرغ بهداشتی استان در این شهر واقع هستند.

شیلات در کرانه‌های آن تأسیسات ماهیگیری دارد (پره‌های ماهیگیری) و شغل بعضی اهالی ماهیگیری است و همچنین می‌توان از کارگاه‌های تولید ماهی قزل آلا (رتبه دوم تولید در مازندران- با تولید سالانه حدود ۳۰۰۰ تن‌تنها در مناطق منفرد کوهستانی) در مناطق مختلف دوهزار، سه هزار، خرم‌آباد و میر شمس الدین نام برد.